2022-08-31
Psychobiotyk - czym jest i jak wpływa na oś jelita-mózg?
Biegunka, nudności i bóle brzucha mogą pojawiać się pod wpływem stresu. Mózg komunikuje się bowiem z przewodem pokarmowym kilkoma drogami. Komunikacja ta jest dwustronna. Jelita również przesyłają sygnały do mózgu, a ich ilość jest nawet 9-krotnie większa. Jak możemy modulować oś jelitowo-mózgową? Czym są psychobiotyki i jaką rolę mogą pełnić u osób narażonych na przewlekły stres oraz zaburzenia nastroju?
Spis treści:
- Oś jelita-mózg i jej wpływ na zdrowie
- Stres a zaburzenia pracy jelit
- Psychobiotyki – czym są i kiedy warto po nie sięgnąć?
- Jak wybrać psychobiotyk?
Oś jelita-mózg i jej wpływ na zdrowie
Oś jelita-mózg (gut-brain axis) to termin, nawiązujący do komunikacji między centralnym układem nerwowym a jelitami. Jeszcze nie tak dawno uważano, że jest to komunikacja jednostronna. Wiemy bowiem, że zdrowie psychiczne wpływa na pracę przewodu pokarmowego. Okazało się jednak, że "przesyłanie informacji" między tymi dwoma narządami jest dwukierunkowe. Nie tylko mózg wpływa na jelita, ale również jelita wpływają na funkcjonowanie mózgu. Co więcej, wysyłają one 9-krotnie więcej informacji do mózgu niż mózg do jelit. Dróg komunikacji jest kilka. Jelitowy układ nerwowy przesyła do mózgu sygnały za pomocą nerwu błędnego. Bakterie jelitowe (mikroflora jelitowa, określana obecnie terminem mikrobiota jelitowa - więcej na ten temat pisaliśmy w artykule: Mikrobiom - co to jest i jak wpływa na zdrowie?) mają zdolność syntezy różnego rodzaju związków, które wpływają na pracę układu nerwowego. Jelita komunikują się z mózgiem również poprzez komórki układu odpornościowego. Zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą prowadzić do wzrostu przepuszczalności bariery jelitowej. W efekcie, rozwija się stan zapalny, a czynniki prozapalne wychwytywane są przez komórki układu nerwowego.
Wpływ jelitowej flory bakteryjnej na zdrowie został udowodniony wielokrotnie. Kiedy dochodzi do zaburzenia mikrobioty jelitowej rośnie ryzyko pojawienia się chorób dotyczących różnych narządów i układów. Przerwana integralność bariery jelitowej obserwowana jest u pacjentów zmagających się z zespołem jelita drażliwego, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i chorobą Leśniowskiego-Crohna. Sugeruje się również, że skład mikroflory jelitowej oddziałuje na zapadalność na choroby nowotworowe, cukrzycę i otyłość. U dzieci z autyzmem zauważono znacznie więcej bakterii z rodzaju Clostridium. U pacjentów z chorobą Parkinsona, Alzheimera, Huntingtona i stwardnieniem rozsianym również obserwuje się specyficzne zmiany w mikrobiocie jelitowej i utratę szczelności bariery jelitowej. U pacjentów leczonych na depresję stwierdza się określone, powtarzające się zmiany w liczebności różnych rodzajów bakterii.
Związek między bakteriami jelitowymi a resztą organizmu może być jednak dużo bardziej złożony i wielokierunkowy. Prawdopodobnie, wpływają one bowiem również na motywację, koncentrację, zapamiętywanie, postrzeganie i inne funkcje poznawcze.
Stres a zaburzenia pracy jelit
Prawidłowe funkcjonowanie osi mózgowo-jelitowej może ulec zaburzeniu pod wpływem wielu czynników. Jest to chociażby nieodpowiednia, niezdrowa dieta, narażenie na zanieczyszczenia środowiska, nadużywanie alkoholu, przyjmowanie antybiotyków oraz innych leków (np. długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej, niesteroidowych leków przeciwzapalnych takich jak ibuprofen, ketoprofen czy aspiryna), a także stres. I to zarówno stres chroniczny, utrzymujący się dłuższy czas, jak i ten trwający krócej.
Stres oddziałuje na motorykę i integralność bariery jelitowej. Uważa się, że stres przyczynia się do rozwoju wielu chorób, w tym również schorzeń układu pokarmowego. Z drugiej strony, bakterie probiotyczne kolonizujące jelita również wpływają na zdrowie psychiczne. Związek ten został dobrze udokumentowany dzięki badaniom przeprowadzonym z udziałem zwierząt. Zaburzenia lękowe i objawy depresyjne pojawiały się częściej u zwierząt, które zostały zainfekowane chorobotwórczymi bakteriami.
Psychobiotyki - czym są i kiedy warto po nie sięgnąć?
Co to jest psychobiotyk? W związku z tym, że mikrobiota jelitowa może wpływać na nastrój i samopoczucie, a stres oddziałuje na mikrobiotę jelitową, wielu naukowców próbuje modulować oś mózgowo-jelitową. W tym celu wykorzystuje się tzw. psychobiotyki. Psychobiotyki to żywe szczepy bakterii probiotycznych, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie psychiczne. Tutaj warto wspomnieć, że psychobiotyki podobnie jak inne probiotyki są szczepozależne. Oznacza to, że poszczególne szczepy bakterii różnią się między sobą właściwościami. Każdy szczep wymaga oddzielnych badań. W łagodzeniu dolegliwości jelitowych, wynikających ze stresu, największe nadzieje wiązane są z takimi szczepami jak: Lactobacillus helveticus Rosell-52, Lactobacillus plantarum PS128, Bifidobacterium longum Rosell-175 i Lactobacillus casei Shirota.
Wymienione szczepy okazały się być skuteczne w łagodzeniu objawów ze strony przewodu pokarmowego, wywołanych narażeniem na stres. Przykładowo, podawanie zdrowym ochotnikom przez niespełna 3 tygodnie mleka wzbogaconego o bakterie probiotyczne Lactobacillus casei Shirota przyniosło znaczącą poprawę nastroju, u osób które wcześniej skarżyły się na złe samopoczucie. W innym badaniu, uczestnikom podawano bakterie Lactobacillus helveticus Rosell-52 i Bifodobacterium longum Rosell-175. Osoby otrzymujące taką mieszankę po 30 dniach wykazywały mniejsze odczuwanie lęku i łagodniejsze objawy depresyjne. Wiele innych badań również wskazywało na poprawę samopoczucia i korzystny wpływ na poziom lęku u pacjentów przyjmujących psychobiotyki.
Określone szczepy probiotyczne mogą więc stanowić cenne uzupełnienie leczenia pacjentów cierpiących na depresję i inne zaburzenia psychiczne. Poprzez korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową, psychobiotyki mogą zmniejszać toczący się stan zapalny w jelitach, przywracać integralność bariery jelitowej i ograniczać pojawianie się dolegliwości, takich jak biegunka, wymioty, bóle brzucha i nudności, wywołane stresem.
Psychobiotyki uważane są za bezpieczne preparaty. Radko obserwuje się wystąpienie działań niepożądanych, będących wynikiem ich suplementacji. Jeśli już się pojawią, są łagodne. Przyjmowanie psychobiotyków może przynieść korzystne efekty u osób zmagających się z chronicznym stresem, cierpiących na depresję, inne zaburzenia psychiczne lub choroby neurodegeneracyjne. Nie zaleca się ich stosowania u pacjentów z zaburzeniami odporności. Psychobiotyki dostępne są bez recepty. Osoby doświadczające łagodnego lub umiarkowanego stresu mogą (o ile nie ma przeciwwskazań) sięgnąć po dobrej jakości psychobiotyk i przekonać się, jak wpłynie na nich wzbogacenie mikrobioty jelitowej o zawarte w danym preparacie bakterie probiotyczne. W przypadku pacjentów leczonych pod kontrolą specjalisty (np. psychiatry, gastroenterologa), przed zastosowaniem psychobiotyku należy skonsultować się z lekarzem. Indywidualnie oceni on, czy uzupełnienie terapii o psychobiotyk może przynieść korzystne efekty u konkretnego pacjenta.
Jak wybrać psychobiotyk?
Przy wyborze psychobiotyku warto zwrócić uwagę na takie czynniki jak:
- zawartość szczepów bakterii, które okazały się skuteczne w łagodzeniu poziomu lęku, poprawie nastroju i zmniejszeniu dolegliwości wywołanych stresem,
- 3-członową nazwę szczepu obecnego w probiotyku - samo Lactobacillus rhamnosus lub Lactobacillus plantarum mówi tylko o rodzaju i gatunku bakterii, ale nie wskazuje ich szczepów. Szukajmy w probiotykach 3-członowych nazw bakterii probiotycznych, np. Lactobacillus plantarum PS128 lub Lactobacillus casei Shirota,
- jakość probiotyku - kupujmy psychobiotyki jedynie z wiarygodnych platform i aptek, a nie od przypadkowych sprzedawców oferujących takie preparaty w Internecie. Większość probiotyków ma status suplementu diety. Oznacza to, że nie muszą przechodzić one badań ilościowych ani jakościowych (choć niektórzy producenci je przeprowadzają). Kupując psychobiotyk renomowanej marki mamy większą szansę na przyjmowanie dobrej jakości probiotyku.
Psychobiotykiem, który może wpływać korzystnie na dobrostan psychiczny, pomaga przywrócić równowagę emocjonalną i redukuje dolegliwości jelitowe wywołane stresem, jest Sanprobi Stres. W 1 kapsułce znajdują się 3 miliardy żywych szczepów bakterii Bifidobacterium longum Rosell-175 i Lactobacillus helveticus Rosell-52. Probiotyk ten zalecany jest osobom narażonym na stres o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu. Dobrym jakościowo produktem jest też Neuraxbiotic Zen. W jego składzie zawarte są bakterie probiotyczne Lactobacillus plantarum DR7 oraz magnez. Jest to psychobiotyk, który może łagodzić zaburzenia związane z funkcjonowaniem bariery jelitowej oraz obniżać odczuwany poziom stresu i lęku.
Szczepy bakterii Lactobacillus helveticus R0052 znaleźć można również w probiotyku Lacidofil. Jest to lek, zawierający także szczepy Lactobacillus rhamnosus R0011. Wśród wskazań do jego stosowania znajdują się głównie zaburzenia mikrobioty jelitowej wywołane antybiotykoterapią i zmianą strefy klimatycznej. Choć nie ma w nich spadku samopoczucia i zwiększonego narażenia na stres, bakterie zawarte w leku Lacidofil wykazały skuteczność w łagodzeniu zaburzeń o podłożu psychicznym.
Psychobiotyki to bardzo perspektywiczna grupa preparatów. Uzyskane wyniki badań pozwalają sądzić, że wiele powszechnych obecnie schorzeń i dolegliwości wymaga bardziej kompleksowego podejścia. Wiele jeszcze pozostaje do odkrycia. Zaburzenia psychiczne mają często podłoże wieloczynnikowe. Nie wiemy też, czy zmiany mikrobioty jelitowej charakterystyczne dla konkretnych chorób pojawiają się przed ich rozwojem czy mają raczej charakter wtórny. Wiemy jednak na pewno, że bakterie jelitowe wpływają na mózg w znacznie większym stopniu niż mózg oddziałuje na jelita. Potrzeba jednak kolejnych, wysokiej jakości badań klinicznych, aby móc ocenić rzetelnie ocenić skuteczność psychobiotyków w leczeniu zaburzeń nastroju, precyzyjnie określić dawki bakterii probiotycznych oraz wskazać grupy pacjentów, u których psychobiotyki mogą przynieść korzystne efekty zdrowotne.
Bibliografia:
- Carabotti M., Scirocco A., Maselli M.A., Severi C., The gut-brain axis: interactions between enteric microbiota, central and enteric nervous systems, Ann Gastroenterol, 2015, 28 (2), 203-209
- Skonieczna-Żydecka K., Łoniewski I., Marlicz W., Karakiewicz B., Mikrobiota jelitowa jako potencjalna przyczyna zaburzeń funkcjonowania emocjonalnego człowieka, Med Dośw Mikrobiol, 2017, 69, 163-176
- Liśkiewicz P., Pełka-Wysiecka J., Wroński M., Bąba-Kubiś A., Samochowiec J., Flora jelitowa a patomechanizm powstawania zaburzeń afektywnych i lękowych - aktualny stan wiedzy i dalsze perspektywy, Psychiatria, 2018, 15, 2, 70-76
- Olszewka J., Jagusztym-Krynicka K., Human Microbiome Project - Mikrobiota jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka, Post Mikrobiol, 2012, 51, 4, 243-256
- Gałęcka M., Basińska A.M., Bartnicka A., Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka - implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej, 2018, 12, 2, 50-59
- Herman A., Zastosowanie suplementacji probiotykami w profilaktyce i leczeniu zaburzeń depresyjnych i lękowych - przegląd dotychczasowych badań, Psychiatr Pol, 2019, 53 (2), 459-473
- Oziom J., Budrewicz S., Rola mikrobioty jelitowej w patogenezie i przebiegu wybranych schorzeń układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny, 2019, 15 (1), 1-11
