2022-05-27
Mikrobiom – co to jest i jak wpływa na zdrowie?
Mikrobiom odgrywa ważną rolę w obronie organizmu przed chorobotwórczymi zarazkami. Jego zaburzenie prowadzi do pojawienia się licznych chorób. Czym dokładnie jest mikrobiom? Co wpływa na niego korzystnie, a co zakłóca jego rozwój?
Sposób karmienia dzieci, styl życia czy stosowanie antybiotyków ma istotny wpływ na mikrobiotę. Ona natomiast odpowiada m.in. za pracę układu odpornościowego, nerwowego oraz podatność na wiele chorób przewlekłych.
Spis treści:
- Mikrobiom, mikrobiota, mikroflora – jaki jest między nimi związek?
- Mikrobiom – dlaczego jest tak ważny?
- Co wpływa na mikrobiom i mikrobiotę?
- Mikrobiom jelitowy
- Mikrobiom skóry
- Jak zadbać o prawidłowy mikrobiom?
Mikrobiom, mikrobiota, mikroflora – jaki jest między nimi związek?
Określenia „mikrobiom” i „mikrobiota” stopniowo wypierają z naukowego słownictwa „mikroflorę”. Obecnie uważa się, że słowo mikroflora nawiązuje do świata roślin („flora”) i przez to nieprawidłowo odnosi się do drobnoustrojów zasiedlających organizm, które przecież nie należą do tej grupy organizmów. Za poprawne pojęcie uważa się więc obecnie „mikrobiom” i „mikrobiota”. Choć określenia te często stosowane są zamiennie, w rzeczywistości nie są synonimami. Mikrobiota to wszystkie mikroorganizmy, które żyją w organizmie lub na jego powierzchni: bakterie, wirusy, grzyby i pozostałe drobnoustroje. Mikrobiom to natomiast zbiór ich genów i produktów metabolizmu.
Mikrobiom – dlaczego jest taki ważny?
Ilość mikroorganizmów, która zasiedla ludzki organizm znacznie przekracza ilość komórek z których jesteśmy zbudowani. Przyjmuje się, że na każdą komórkę przypada ok. 1,3 komórek bakterii. Wirusów może być jeszcze więcej, a do tego dochodzą też liczne grzyby, pasożyty i inne drobnoustroje, bytujące na skórze i błonach śluzowych. Mikrobiom i mikrobiota są uniwersalne dla danej osoby. Nie ma dwóch organizmów, które byłyby zasiedlone przez taką samą mikrobiotę. Wiele jeszcze nie wiemy na temat tego, jak dokładnie mikrobiom wpływa na stan zdrowia, które jego elementy odpowiadają za rozwój lub zaostrzenie wielu chorób, ani jak zmienia się mikrobiota wraz z upływem lat. Pewne jest jednak, że zmiany w mikrobiomie mają wpływ na pracę układu odpornościowego, nerwowego i hormonalnego, a także oddziałują na pojawienie się różnorodnych chorób.
Co wpływa na mikrobiom i mikrobiotę?
Aby lepiej zrozumieć jak działa mikrobiom i jak wpływa na stan zdrowia, warto poznać czynniki, które go determinują:
- Rozwój prenatalny i rodzaj porodu– mikrobiom człowieka zaczyna kształtować się jeszcze przed jego przyjściem na świat. Dziecko będące w łonie matki jest kolonizowane przez jej mikrobiotę m.in. za pośrednictwem krwi. Pożyteczne mikroorganizmy znajdują się też w łożysku, płynie owodniowym i elementach wchodzących w skład dróg rodnych. Dziecko rodzone siłami natury, w trakcie porodu ma kontakt z mikrobiotą matki, zasiedlającą ten odcinek, która przedostaje się wówczas do jamy nosowo-gardłowej, jelit, a także na skórę noworodka. Maluchy rodzone przez cesarskie cięcie pozbawione są tej możliwości. Kolonizowane są więc przez drobnoustroje, charakterystyczne dla warunków szpitalnych. Różnice w składzie mikrobioty między dziećmi, które urodziły się siłami natury, a tymi które urodziły się przez cesarskie cięcie zacierają się między 1. a 2. rokiem życia. Kontakt skóra do skóry, rekomendowany bezpośrednio po porodzie, również umożliwia kolonizację skóry i jelit dziecka probiotycznymi bakteriami.
- Sposób karmienia dziecka – element ten ma istotne znaczenie w rozwoju mikrobioty już od pierwszych dni życia. U dzieci karmionych mlekiem matki obserwuje się korzystniejszą miokrobiotę, zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym. Maluchy karmione mlekiem modyfikowanym posiadają znacząco mniej bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. Szczepy tych bakterii wspomagają rozwój niedojrzałego jeszcze układu odpornościowego. Na zawartość probiotycznych bakterii w mleku wpływają chociażby takie czynniki jak BMI matki, przyjmowanie przez nią antybiotyków w okresie okołoporodowym, a także wspomniany już rodzaj porodu. Uważa się że zmiany hormonalne, które zachodzą podczas porodu odgrywają ważną rolę w tworzeniu mikrobioty mleka kobiecego. Kobiety rodzące przez cesarskie cięcie po rozpoczęciu akcji porodowej mają zbliżoną mikrobiotę mleka do kobiet rodzących siłami natury, a jednocześnie inną w stosunku do kobiet, które poddane zostały wcześniej zaplanowanej operacji.
- Odżywianie się w późniejszym etapie życia – sposób odżywiania się wywiera duży wpływ na mikrobiom jelit. Drobnoustroje zasiedlające przewód pokarmowy biorą udział w trawieniu. Mają też znaczenie dla wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu danego pokarmu.
- Styl życia – mikrobiom jelit, skóry, jamy ustnej i innych obszarów rozwija się w dużej mierze pod wpływem podejmowanych codziennie aktywności i warunków, w których żyjemy. Częsty kontakt z różnymi ludźmi i przebywanie w różnym otoczeniu wpływa na większą różnorodność mikroorganizmów. Korzystnie na rozwój mikrobiomu oddziałuje też kontakt ze zwierzętami. Negatywny wpływ zauważono natomiast w przypadku długotrwałego stresu i niedoboru snu.
- Stosowanie antybiotyków – powszechnie już wiadomo, że przyjmowanie antybiotyków, czyli substancji o działaniu przeciwbakteryjnym, wpływa nie tylko na bakterie będące przyczyną choroby, ale również na te pożyteczne, wchodzące w skład mikrobioty jelit. Największe znaczenie ma stosowanie antybiotyków w pierwszych latach życia.
Mikrobiom wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Ma swój udział w pracy systemu odpornościowego. Jest ważnym elementem procesu trawienia pokarmów. Dzieci rodzone siłami natury, mające kontakt z mikrobiotą matki kolonizującą drogi rodne i okolicę okołoodbytniczą, wykazują mniejszą podatność na infekcje. W ich przypadku wykazano również niższe ryzyko rozwoju różnorodnych chorób immunologicznych. Obserwuje się m.in. mniejszą zapadalność na alergie, choroby zapalne jelit, a także na białaczkę u dzieci urodzonych naturalnie. Tą tendencję można zauważyć nie tylko w pierwszym okresie życia, ale również w późniejszych latach. Dzieci rodzone siłami natury, karmione mlekiem matki, mające kontakt ze zwierzętami i niewychowywane w sterylnych warunkach rzadziej cierpią na cukrzycę, otyłość i inne choroby cywilizacyjne.
Mikrobiom jelitowy
Mikrobiom jelitowy jest niezwykle bogaty i różnorodny. Przewód pokarmowy, a w szczególności właśnie jelita, to miejsce, które odznacza się największą ilością drobnoustrojów. Każdy odcinek przewodu pokarmowego ma inną mikrobiotę. W żołądku, głównie ze względu na niskie pH, warunki do życia dla większości mikroorganizmów nie są zbyt korzystne. W jelitach jest jednak zupełnie inaczej. W miarę stała temperatura i wilgotność daje stabilne warunki do rozwoju całego ogromu różnych organizmów. Dodatkowo, stale dostarczane są do nich związki, które stanowią pożywkę dla bakterii. Mikrobiom jelitowy jest determinowany przez genetykę, styl życia, sposób odżywiania się, a także inne wymienione wyżej czynniki. Mikrobiom jelit wpływa na odczuwanie apetytu, procesy przemiany materii i produkcję witamin. Kolejną, bardzo ważną funkcją mikrobioty jelitowej jest ochrona organizmu przed różnego rodzaju patogenami. Kiedy jej równowaga zostaje zaburzona i nadmiernie namnażają się chorobotwórcze mikroorganizmy, dochodzi do dysbiozy i rozwoju procesu chorobowego.
Mikrobiom skóry
Mikrobiom skóry, podobnie jak mikrobiom jelitowy nie jest jednorodny. W miejscach takich jak pachwiny lub pachy, panuje wyższa temperatura i wilgotność. Rozwijają się tam więc inne mikroorganizmy niż na skórze nóg lub rąk, która jest znacznie bardziej narażona na wysychanie i zmiany temperatury. Wszystko co ma kontakt ze skórą, może wpływać na jej mikrobiom. Stosowane kosmetyki, leki, a także noszona odzież modyfikują warunki na skórze i tym samym mają znaczenie dla toczącego się na niej życia. Mikrobiom skóry również chroni przed namnażaniem się patogennych mikroorganizmów, których nadmierny rozwój może prowadzić do wystąpienia chorób skórnych. Skóra pokryta odpowiednimi bakteriami, wirusami i grzybami stanowi pierwszą linię obrony organizmu przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi i tym samym jest ważnym elementem systemu odpornościowego. Zaburzenie mikrobioty osłabia barierę skórną. Niejednokrotnie wykazano, że u pacjentów ze schorzeniami dermatologicznymi, mikrobiom skóry różni się w stosunku do mikrobiomu skóry u osób zdrowych.
Jak zadbać o prawidłowy mikrobiom?
Trudno jest odpowiedzieć na pytanie jaki jest ten prawidłowy mikrobiom człowieka. Choć wiemy jakie drobnoustroje przeważają na różnych obszarach organizmu, a także które z nich mogą wiązać się z rozwojem różnych chorób, jest to na tyle zróżnicowane i nieustannie zmieniające się środowisko, że trudno jest dokładnie określić prawidłowy i nieprawidłowy mikrobiom. Aby zadbać o jak najlepszy stan mikrobioty, warto zwrócić uwagę na opisane wcześniej czynniki, które wpływają na rozwój korzystnych drobnoustrojów. Sposób odżywiania się i spożywanie produktów, które dostarczają substancje odżywcze dla mikrobioty jelitowej, a także zdrowy tryb życia wspiera namnażanie się dobroczynnych mikroorganizmów. W razie potrzeby można też sięgnąć po probiotyki i prebiotyki, które dostarczają do organizmu odpowiednie szczepy bakterii i wspomagają rozwój mikrobioty.
Nie wiemy jeszcze wszystkiego na temat ludzkiego mikrobiomu i długofalowych skutków, jakie niesie ze sobą kolonizacja skóry i błon śluzowych człowieka w początkowym i późniejszym okresie życia. Mikrobiom jelit i mikrobiom skóry nieustannie się zmienia i podlega działaniu licznych czynników. Pewna jest natomiast zależność między mikrobiomem a zaburzeniami o podłożu hormonalnym, immunologicznym, a nawet psychicznym, choć w wielu przypadkach trudno jest dokładnie określić jakie mikroorganizmy w i jakiej ilości przyczyniają się do ich rozwoju. Warto pamiętać o czynnikach, które wpływają na mikrobiom i mikrobiotę jelitową. Wspieranie jej rozwoju wpływa na stan zdrowia całego organizmu.
Bibliografia:
1. Mohajeri M.H., Brummer R.J.M., et al., The role of the microbiome for human health: from basic science to clinical applications, Eur J Nutr, 2018, 57 (Suppl 1), 1-14
2. Malinowska M., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W., Mikrobiom człowieka, Post Mikrobiol, 2017, 56, 1, 33-42
3. Binek M., Mikrobiom człowieka – zdrowie i choroba, Post Mikrobiol, 2015, 51, 1, 27-36
4. Kotlińska A., Huras H., Źródła i rola mleka kobiecego. Przegląd literatury przedmiotu, Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 2017, 15 (2), 178-180
