2022-10-30
Jak maślan sodu wpływa na pracę jelit? Czy może być pomocny przy IBS?
Zainteresowanie maślanem sodu w ostatnim czasie systematycznie rośnie. Nie dzieje się to bez przyczyny. Mało która substancja posiada tyle cennych dla jelit właściwości jak kwas masłowy. Jak działa ten związek? U których osób suplementacja maślanem może przynieść korzystne efekty? W jakich preparatach znajduje się maślan sodu?
Spis treści:
- Właściwości maślanu sodu
- Maślan sodu a zespół jelita drażliwego
- Zastosowanie maślanu sodu w innych chorobach jelit
- Maślan sodu - jakie produkty spożywcze go zawierają?
- W jakich preparatach znajduje się maślan sodu?
- Maślan sodu - na co pomaga i jak go stosować?
Właściwości maślanu sodu
Maślan sodu, czyli sól sodowa kwasu masłowego, staje się obecnie coraz bardziej popularny. Zaleca się go przyjmować przy zespole jelita drażliwego (IBS), chorobie Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i wielu innych schorzeniach. Kwas masłowy, którego źródłem jest właśnie maślan sodu, należy do tzw. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA - short chain fatty acids). Kwasy te, choć są mało znane, pełnią bardzo ważną rolę w pracy organizmu. Stabilizują i zapewniają szczelność jelit. Wpływają na mikrobiotę jelit (Mikrobiom - co to jest i jak wpływa na zdrowie?), stymulując namnażanie się tzw. "dobrych" bakterii i innych drobnoustrojów, a jednocześnie hamując rozwój patogenów, takich jak Salmonella czy E. coli.
Kwas masłowy stanowi główne źródło energii dla kolonocytów, czyli komórek nabłonka jelit. Wpływa na ich wzrost, różnicowanie się i regenerację. Dzięki temu wspomaga utrzymanie i funkcjonowanie bariery jelitowej. Na co pomaga maślan sodu? Kwas masłowy posiada też działanie przeciwzapalne. Normalizuje pracę jelit. Uważa się, że związek ten może hamować rozwój komórek nowotworowych w jelicie grubym. Krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy wskutek swojego działania reguluje transport różnych substancji przez błonę śluzową jelit, chroni przed utratą szczelności oraz redukuje stres oksydacyjny. Istotnie wpływa też na oś mózg-jelita, o której można przeczytać w artykule: Psychobiotyk - czym jest i jak wpływa na oś jelita-mózg?
Kwas masłowy wykorzystywany jest głównie przez komórki nabłonka jelit. W niewielkiej ilości ulega och wchłonięciu do krążenia ogólnego. Uważa się, że przyjmowanie maślanu sodu może zwiększać wrażliwość insulinową, wpływać na odczuwanie sytości i łaknienia, czy chociażby ograniczać odkładanie się tkanki tłuszczowej. Właściwości te nie zostały póki co potwierdzone w wysokiej jakości badaniach klinicznych.
Maślan sodu a zespół jelita drażliwego IBS
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) to częsta choroba, dotykająca ok. 11% populacji. U pacjentów obserwuje się zaburzenia mikrobioty jelitowej. Zmianie ulega ilość kolonizujących jelita drobnoustrojów. Dochodzi do zaburzeń funkcji błony śluzowej jelita. Zarówno jelito grube, jak i jelito cienkie, stają się nadwrażliwe na różnorodne bodźce, takie jak określone elementy pożywienia czy chociażby stres. U pacjentów z zespołem jelita drażliwego pojawiają się zaburzenia szczelności bariery jelitowej. Przestaje ona prawidłowo pełnić swoje funkcje. Może to powodować rozwój stanu zapalnego, dolegliwości bólowe oraz inne objawy, charakterystyczne dla IBS.
Kwas masłowy jest związkiem, budzącym obecnie wiele nadziei i oczekiwań w kontekście wspomagania leczenia zespołu jelita drażliwego. Uważa się, że może on działać na wielu poziomach, które uległy zaburzeniom u pacjentów z IBS. Wpływa korzystnie na mikrobiotę jelit, pomaga utrzymać integralność komórek nabłonka jelitowego i zapobiega przenikaniu substancji szkodliwych, a także ogranicza stan zapalny. Sprzyja też regeneracji jelit. U osób z zespołem jelita drażliwego obserwuje się zmniejszoną ilość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, w tym również kwasu masłowego. Uzasadniona wydaje się więc być suplementacja maślanem sodu podczas walki z IBS. Tym bardziej, że leczenie zespołu jelita nadwrażliwego wciąż jest niewystarczająco satysfakcjonujące.
Zastosowanie maślanu sodu w innych chorobach jelit
Suplementacja maślanem sodu może przynieść korzystne efekty nie tylko u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego, ale również w przypadku innych schorzeń przewodu pokarmowego. Zmniejszoną ilość kwasu masłowego zauważa się też przy chorobie Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. U pacjentów zmagających się z tymi schorzeniami, obserwuje się bardzo wyraźny niedobór bakterii (z grupy Firmicutes), które posiadają silne właściwości przeciwzapalne. To one przede wszystkim odpowiadają za produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Ich niedobór wiąże się więc z niedoborem kwasu masłowego oraz związanymi z tym skutkami.
Rzeczywisty wpływ kwasu masłowego na wymienione nieswoiste zapalenia jelit wciąż jest badany. Dotychczas uzyskane wyniki są dość obiecujące. Zmniejsza się stan zapalny błony śluzowej jelit oraz nasilenie objawów choroby. Lepsze efekty uzyskiwano podając maślan sodu miejscowo w formie wlewek doodbytniczych. Częsta aplikacja wlewek wpływa na dłuższy kontakt błony śluzowej z maślanem. Taka forma leczenia jest jednak gorzej akceptowana przez pacjentów niż leczenie doustne. Ciągle podejmowane są więc próby wykorzystania doustnego maślanu.
Maślan sodu - jakie produkty spożywcze go zawierają?
Kwas masłowy znajduje się w wielu produktach spożywczych. Jest obecny w mleku, przetworach mlecznych, a także produktach poddanych procesowi fermentacji. Ilość zawartego w nich kwasu jest jednak niewielka. Głównym źródłem tego związku są bakterie, znajdujące się w jelitach. Przetwarzając niektóre składniki pożywienia wytwarzają one kwas masłowy. Warto spożywać więc otręby pszenne, częściowo zmielone ziarna zbóż oraz skrobię oporną.
Skrobia oporna nie jest trawiona w przewodzie pokarmowym. Ulega ona rozkładowi pod wpływem obecnych tam bakterii z wytworzeniem kwasu masłowego i innych kwasów należących do SCFA. Skrobia oporna powstaje po wystudzeniu ugotowanych ziemniaków, ryżu, roślin strączkowych, a także w procesie wypiekania chleba. Chleb który ma 2-3 dni, zawiera więcej skrobi opornej niż świeże pieczywo.
Aby zadbać o zdrowe jelita warto wprowadzić do codziennego jadłospisu odpowiednią ilość błonnika i skrobi opornej. Powszechnie wiadomo, że błonnik korzystnie wpływa na pracę jelit i zapobiega zaparciom. Ochronny wpływ na komórki nabłonka jelit oraz wspieranie procesu ich regeneracji to równie cenne właściwości błonnika, które powinny skłaniać do jego regularnego spożywania. Produkty, które stymulują produkcję kwasu masłowego to m.in. wspomniane wyżej ziemniaki, ryż i kasze, ale również marchew, pomidory, buraki, sałata, szpinak, jabłka, gruszki, borówki, śliwki, porzeczki, brzoskwinie i owoce suszone. Pacjenci u których pojawiło się zwężenie (jedno z powikłań choroby Leśniowskiego-Crohna) powinni ograniczyć ilość błonnika nierozpuszczalnego w diecie.
W jakich preparatach znajduje się maślan sodu?
Przy niektórych chorobach jelit, produkty mleczne, zwiększona ilość warzyw i owoców, będących produktem wyjściowym, potrzebnym do syntezy kwasu masłowego, nie są zalecane. Część pacjentów musi unikać potraw, które mimo iż stanowią cenne źródło błonnika lub skrobi opornej, powodują nawrót lub nasilenie dolegliwości. Z drugiej strony, liczne schorzenia jelit prowadzą do zmniejszonej produkcji kwasu masłowego, wskutek czego, ilość tego związku jest niewystarczająca do zapewnienia odpowiedniej ochrony i regeneracji komórkom nabłonka jelit.
Rozwiązaniem może być suplementacja kwasu masłowego. Zapach tego związki jest jednak trudny do zaakceptowania przez wielu pacjentów. Dodatkowo, czysty kwas masłowy w niewielkiej ilości dociera do jelita grubego. Z tych powodów w badaniach stosuje się albo kwas masłowy we wlewkach doodbytniczych albo doustnie w postaci maślanu sodu. W produkcji doustnych preparatów z maślanem sodu wykorzystana została metoda otoczkowania. Zamknięty w specjalnych mikrogranulkach maślan nie jest trawiony na wcześniejszych odcinkach przewodu pokarmowego. Ma dzięki temu możliwość dotarcia do jelita grubego.
Kwas masłowy dostępny jest w postaci suplementów diety, wyrobów medycznych lub jako żywność specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Maślan sodu znaleźć można w czopkach doodbytniczych i kapsułkach doustnych Debutir. Kapsułki te zawierają wspomniane mikrogranulki, które umożliwiają dotarcie większości maślanu do jelita grubego. Inne preparaty zawierające maślan sodu to m.in. Ibesan Maślan oraz Gastro Maślan IBS, w którym maślan zamknięto w mikropeletkach.
Maślan sodu - na co pomaga i jak go stosować?
Maślan sodu zaleca się przyjmować w kilku dawkach, aby wydłużyć czas kontaktu nabłonka jelit z tym związkiem. Kapsułki z maślanem najlepiej zażyć podczas posiłku. Suplementacja nie powinna trwać krócej niż 3 miesiące. Kto może stosować maślan sodu? Na pewno warto rozważyć suplementację maślanem u pacjentów z:
- zespołem jelita nadwrażliwego (IBS),
- wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub chorobą Leśniowskiego-Crohna,
- zapaleniem jelit po chemio- lub radioterapii,
- chorobą uchyłkową,
- ostrą biegunką,
- zaburzeniami w obrębie mikrobioty jelit (dysbioza jelitowa),
- niewystarczającą zawartością błonnika w diecie, przykładowo u pacjentów, którym zalecana jest dieta ubogoresztkowa.
Osoby, które zmagają się z przewlekłymi chorobami przewodu pokarmowego, powinny skonsultować się z lekarzem przed samodzielnym sięgnięciem po maślan. Ze względu na swoje działanie, kwas masłowy może wspierać leczenie podstawowe wielu chorób jelit, które często znacząco zaburzają jakość życia. Dodatkowo, związek ten jest bezpieczny nawet przy długotrwałym stosowaniu. Kuracja, jak już wspomniano powinna trwać przynajmniej 3 miesiące. Lekarz może jednak podjąć decyzję o dłuższej suplementacji. Efekt działania kwasu masłowego utrzymuje się bowiem tylko podczas jego przyjmowania. Po zakończeniu kuracji, zaczyna stopniowo zanikać.
Kwas masłowy może stanowić cenne uzupełnienie leczenia wielu chorób. Zalecany jest u tych osób, które z różnych powodów potrzebują unormowania pracy jelit, ich regeneracji i ochrony. Kwas masłowy jest substancją, która nie tylko wspiera zdrowie jelit, ale również posiada szereg innych, prozdrowotnych właściwości. Do tego jest bezpieczna i pozbawiona istotnych działań niepożądanych. Ciągle prowadzone są nowe badania z wykorzystaniem kwasu masłowego i możliwościami zastosowania go u różnych grup pacjentów.
Bibliografia:
-
Waśko-Czopnik D., Znaczenie maślanu sodu w leczeniu chorób czynnościowych i zapalnych jelit, Gastroenterologia Praktyczna, 2018, 2 (39), 45-52
-
Skrzydło-Radomańska B., Radwan P., Zastosowanie preparatów kwasu masłowego w gastroenterologii, Gastroenterologia Praktyczna, 2013, 4 (21), 34-41
-
Banasiewicz T., Borycka-Kiciak K., Dobrowolska-Zachwieja A., i inni, Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit, Przegląd Gastroenterologiczny, 2010, 5 (6), 329-334, doi:10.5114/pg.2010.18476
-
Gałęcka M., Basińska A.M., Bartnicka A., Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka - implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej, 2018, tom 12, nr 2, 50-59
-
Banasiewicz T., Kaczmarek E., Maik J., i inni, Wpływ chronionego maślanu sodu na częstość i nasilenie wybranych objawów klinicznych u chorych z zespołem jelita nadwrażliwego, Gastroenterologia Praktyczna, 2012, 1 (14), 48-55
-
Banasiewicz T., Borycka-Kiciak K., Kiciak A., Kwas masłowy w zapaleniach jelit, Przegląd Gastroenterologiczny, 2010, 5 (5), 251-257
