2024-02-08
Czym jest próchnica zębów? Jak zapobiegać i leczyć próchnicę?
Próchnica to powszechnie występująca choroba zakaźna, która wymaga leczenia. Jakie są przyczyny i objawy próchnicy? Jakie metody zapobiegania i leczenia próchnicy są skuteczne? Które preparaty mogą wspomóc utrzymanie zdrowia jamy ustnej?
Polecane produkty
Spis treści:
- Próchnica zębów mlecznych i stałych - co to za choroba?
- Co powoduje próchnicę? Główne czynniki ryzyka próchnicy
- Objawy próchnicy u dzieci i dorosłych
- Leczenie próchnicy zębów
- Zapobieganie próchnicy
Próchnica zębów mlecznych i stałych - co to za choroba?
Co to jest próchnica zębów? Próchnica na zębach to choroba zakaźna, która w Polsce występuje powszechnie zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Co drugie dziecko poniżej 3. roku życia ma ubytki próchnicowe. Z wiekiem, częstość występowania próchnicy rośnie. Niemalże każdy dorosły ma kilka zębów dotkniętych próchnicą.
Do rozwoju próchnicy w populacji polskiej dochodzi wyraźnie częściej niż w większości pozostałych krajów europejskich. Za główne przyczyny tego stanu uważa się wciąż zbyt niską świadomość społeczeństwa dotyczącą samej choroby, zaniedbania w higienie jamy ustnej, brak leczenia próchnicy oraz utrzymywanie się szkodliwych mitów, takich jak chociażby brak potrzeby leczenia próchnicy zębów mlecznych, które i tak wypadną (próchnica zębów mlecznych może być przyczyną próchnicy zębów stałych, a także wad zgryzu i innych zaburzeń).
Co powoduje próchnicę? Główne czynniki ryzyka próchnicy
Co wywołuje próchnicę? Jakie są główne przyczyny próchnicy? Powstawanie próchnicy związane jest z bakteriami Streptococcus mutans. Bakterie te występują na powierzchni zębów. Pod wpływem ich kontaktu z węglowodanami i skrobią dochodzi do wytworzenia kwasów organicznych. W płytce nazębnej spada pH, a to ułatwia atakowanie szkliwa zębów i rozpuszczanie obecnych w nim minerałów. Na rozwój choroby próchnicowej w istotnym stopniu wpływa częstość spożywania produktów bogatych w węglowodany. Jeśli ząb jest wielokrotnie narażony na działanie kwasów, szkliwo stopniowo traci kolejne minerały. Jeśli w porę nie zareagujemy, pojawia się ubytek próchnicowy.
Na rozwój choroby próchnicowej wpływają takie czynniki jak:
- obecność płytki nazębnej,
- niewłaściwa higiena jamy ustnej lub jej brak,
- częste spożywanie tzw. produktów próchnicotwórczych, czyli takich w których znajduje się znaczna ilość sacharozy (potocznie określanej cukrem) oraz skrobi, a także produktów bogatych w sacharozę, które mają odczyn kwaśny (np. soki owocowe),
- podatność zębów na próchnicę - każdy człowiek ma inną podatność zębów na rozwój próchnicy, która wynika m.in. z predyspozycji genetycznych. Im mniejsza jest zawartość minerałów w szkliwie, takich jak wapń i fosfor, tym większe ryzyko powstawania próchnicy,
- niedostateczne wydzielanie śliny,
- niedobór fluoru,
- brak regularnych wizyt u dentysty - szacuje się, że nawet co 4. pięciolatek nie był jeszcze nigdy u stomatologa.
Warto dodać, że próchnica szkliwa rozwija się szybciej u osób, które spożywają bogate w sacharozę produkty bezpośrednio przed snem lub w trakcie przebudzenia w porze nocnej (i nie oczyszczą zębów przed ponownym położeniem się do łóżka). Pamiętajmy bowiem o tym, że w nocy znacząco zmniejsza się produkcja śliny, która stanowi jeden z mechanizmów zapobiegania próchnicy. Ślina nie tylko wypłukuje wytworzone kwasy, ale również wspomaga proces remineralizacji i naprawy szkliwa. W składzie śliny znajdują się też substancje przeciwbakteryjne, które działają na bakterie próchnicowe.
Większe ryzyko rozwoju próchnicy u dzieci i dorosłych pojawia się również w przypadku częstego spożywania produktów o kleistej konsystencji, która powoduje, że elementy pożywienia przyklejają się do zębów i mają z nimi dłuższy kontakt.
Objawy próchnicy u dzieci i dorosłych
Jak wygląda próchnica? Próchnica początkowa ma postać białej, matowej plamki na zębie. Jest ona łatwiejsza do zauważenia jeśli wcześniej osuszymy powierzchnię zęba. Jeśli natomiast jest ona bardzo wyraźna nawet bez osuszenia, świadczy to o bardziej zaawansowanej zmianie. Co istotne, nie zawsze próchnica początkowa może być łatwa do zauważenia przez samego pacjenta lub opiekuna. Dlatego tak ważne są regularne wizyty kontrolne u stomatologa, który jest w stanie zauważyć rozwój choroby na wczesnym stadium. Na tym etapie próchnicy, choroba ta jest jeszcze odwracalna. Oznacza to, że można zapobiec dalszemu rozwojowi próchnicy i cofnąć powstałe już zmiany. Jeśli nie podejmiemy żadnych działań służących naprawie uszkodzonego szkliwa, rozwija się próchnica zaawansowana, a w zębie pojawia się ubytek. Zmiana ta ma ciemne zabarwienie i jest łatwo dostrzegalna gołym okiem.
Próchnica na zębach może powodować też ból zęba, który ma nasilenie od łagodnego po duże. Nawracający, silny ból zęba znacząco pogarsza samopoczucie pacjenta i obniża odczuwaną przez niego jakość życia. Innym objawem próchnicy jest nadwrażliwość na kwaśne lub słodkie pokarmy, a także nadwrażliwość na zimne/gorące posiłki. Zęby mogą być też bardziej tkliwe podczas zwykłego szczotkowania. U wielu osób zmagających się z próchnicą zębów pojawia się także nieprzyjemny zapach z ust.
Leczenie próchnicy zębów
Leczenie próchnicy początkowej jest znacznie łatwiejsze i wiąże się z mniejszym dyskomfortem pacjenta niż leczenie ubytku próchnicowego. Jak leczyć próchnicę? W początkowym stadium choroby leczenie polega głównie na wspomaganiu procesów remineralizacji szkliwa. Zęby objęte zmianami próchnicowymi pokrywane są związkami fluoru. Dzięki temu, zwiększa się ilość fluoru w zewnętrznej warstwie szkliwa, co sprzyja jego odbudowie. Fluor ogranicza też produkcję kwasów niszczących szkliwo i hamuje odkładanie się płytki nazębnej.
U młodych osób, u których nie doszło jeszcze do pełnej mineralizacji szkliwa częściej rozwija się próchnica ostra. Ma ona szybszy przebieg i w krótszym czasie prowadzi do pojawienia się ubytków próchnicowych. W tych przypadkach stomatolog może wykorzystać metodę infiltracji, która polega na zaklejeniu białej plamki żywicą. Uniemożliwia to kontakt powstałej zmiany z bakteriami próchnicowymi i kwasami organicznymi. Metoda infiltracji chroni przed dalszą utratą minerałów ze szkliwa i postępem choroby.
Leczenie ubytku próchnicowego przebiega już w bardziej inwazyjny sposób. Są różne metody leczenia próchnicy zaawansowanej. Niezależnie od jej wyboru, początkowo należy dokładnie oczyścić zęba i usunąć zajętą tkankę, a następnie wypełnić ubytek wybranym materiałem.
Zapobieganie próchnicy
Jak skutecznie zapobiegać próchnicy zębów? Aby zapobiec rozwojowi próchnicy zaleca się:
- korzystanie z pasty do zębów z fluorem - jak zostało wcześniej wspomniane, fluor chroni przed odkładaniem się płytki nazębnej, zmniejsza wytwarzanie kwasów uszkadzających szkliwo i wspiera proces jego remineralizacji. Konieczne jest jednak korzystanie z odpowiedniej ilości fluoru, ponieważ nadmiar tego minerału może prowadzić do rozwoju fluorozy, której następstwem jest uszkodzenie szkliwa. U małych dzieci do ukończenia 6. roku życia rekomendowane stężenie fluoru w paście wynosi 1000 ppm. U dzieci między 6. a 16. rokiem życia jest ono wyższe - 1450 ppm (np. pasta Oral-B Kids). Pasty do zębów dla osób powyżej 16. roku życia powinny zawierać nie mniej niż 1500 ppm fluoru. Przy wysokim ryzyku rozwoju próchnicy można korzystać z pasty z 5000 ppm fluoru, takiej jak np. Duraphat. Stosowanie pasty do zębów z fluorem jest niezbędnym elementem profilaktyki próchnicy. Jeśli zachodzi potrzeba częstszego mycia zębów niż 2 razy dziennie, te dodatkowe mycia można przeprowadzić korzystając z pasty pozbawionej fluoru. Może być to szczególnie istotne u dzieci, których rodzice obawiają się użycia zbyt dużej ilości fluoru,
- regularne, staranne dbanie o stan jamy ustnej - co najmniej dwukrotne w ciągu dnia i dokładne szczotkowanie zębów, regularne korzystanie z płynu do płukania jamy ustnej oraz nici dentystycznej. Higienie jamy ustnej poświęciliśmy poradnik: Jak kompleksowo zadbać o zdrowie jamy ustnej?
- ograniczenie produktów sprzyjających powstawaniu próchnicy, takich jak słodycze z dużą ilością sacharozy, gazowane słodzone napoje, soki owocowe, kleiste produkty bogate w cukier (np. rodzynki, suszone owoce), produkty bogate w miód, produkty kwaśne ze znaczną zawartością cukru (np. kwaśne lody, lizaki),
- spożywanie produktów bogatych w cukier w trakcie głównych posiłków, a nie jako samodzielne przekąski - jeśli odczuwamy silną potrzebę zjedzenia czegoś słodkiego mniej szkodliwym będzie spożycie wybranego produktu w trakcie głównego posiłku,
- wprowadzenie do diety ksylitolu, nazywanego też cukrem brzozowym - ksylitol jest słodzikiem - alkoholem cukrowym, który w przeciwieństwie do tradycyjnego cukru nie jest metabolizowany przez bakterie próchnicowe,
- picie głównie wody - niedosładzanie napojów, ograniczenie wspomnianych już soków owocowych i innych napojów bogatych w cukier. U dzieci w pierwszym półroczu życia najlepszym źródłem pokarmu jest mleko matki, które zaspokaja zarówno głód, jak i pragnienie. W późniejszym wieku głównym napojem powinna już być woda,
- regularną suplementację witaminy D - witamina D jest potrzebna do utrzymania odpowiedniego poziomu wapnia i fosforu w organizmie. Wspomaga zdrowie zębów. O tym, ile witaminy D potrzebujemy i jak w razie potrzeby można zbadać jej poziom pisaliśmy w artykule: Witamina D3 - dawkowanie u dzieci i dorosłych. Jak sprawdzić poziom witaminy D w domu?,
- regularne wizyty kontrolne w gabinecie dentystycznym - lekarz jest w stanie w porę wyłapać początkowe zmiany w szkliwie i zapobiec dalszemu rozwojowi próchnicy.
Wspomagająco w zapobieganiu próchnicy można sięgnąć po ekstrakt z pestek winogron, probiotyki, a także koenzym Q10. Aby chronić zęby przed próchnicą można wzbogacić dietę o ekstrakt z pestek winogron. Zawarte w nim składniki aktywne wykazują działanie przeciwbakteryjne i ułatwiające sieciowanie kolagenu. W celu utrzymania zdrowia jamy ustnej można również sięgnąć po probiotyki. Pożyteczne bakterie mogą redukować ilość bakterii odpowiedzialnych za rozwój próchnicy. Probiotyki na próchnicę mogą być nie tylko elementem profilaktyki tej choroby, ale również zapobiegania rozwojowi powstałych już zmian. Jednym z probiotyków zalecanych w profilaktyce próchnicy jest Acidolac Dentifix Kids. Zawarte są w nim pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus salivarius HM6 Paradens, a także ksylitol i witamina D. Preparat ten ma postać tabletek do ssania o przyjemnym, truskawkowym smaku. Szczepy probiotyczne pomocne w utrzymaniu równowagi mikrobioty jamy ustnej obecne są również w suplemencie ProbioBalance Dental . Wspomagająco w utrzymaniu zdrowia zębów może pomóc koenzym Q10. Koenzym Q10 uznawany jest za cenne wsparcie leczenia stanów zapalnych przyzębia.
Próchnica jest powszechną chorobą zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Wiedząc jak wygląda próchnica początkowa, można w porę zatrzymać proces niszczenia szkliwa i wspomóc jego odbudowę. Niezbędnym elementem profilaktyki próchnicy jest kompleksowa higiena jamy ustnej i korzystanie z pasty zawierającej fluor o odpowiednim stężeniu. Wspomagająco, warto pamiętać o probiotykach, które pomagają utrzymać prawidłową mikrobiotę jamy ustnej i chronią przed nadmiernym namnażaniem się bakterii odpowiedzialnych za rozwój próchnicy. Profilaktycznie, można wzbogacić dietę o ekstrakt z pestek winogron oraz koenzym Q10, które również przyczyniają się do utrzymania zdrowej jamy ustnej.
Bibliografia:
- Mielczarek A., Bołtacz-Rzepkowska E., Bagińska J., Chałas R. et al. Próchnica zębów – zalecenia profilaktyczne i terapeutyczne. Stanowisko grupy roboczej Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy (ACFF) ds. zapobiegania próchnicy w populacji osób dorosłych. Nowa Stomatologia 2017, 2, 89-96
- Tysiąc-Miśta M., Falfasińska K., Hodur D., Cieślik M. Próchnica początkowa – patogeneza i metody leczenia. Stomatologia po Dyplomie 2016, 10
- InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. Tooth decay: Overview. [Updated 2020 Feb 27]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279514/
- Olczak-Kowalczyk D., Mielczarek A., Jackowska T., Mielnik-Błaszcak M. et al. Środki fluorkowe w zapobieganiu i leczeniu próchnicy w erozji zębów u dzieci, młodzieży i dorosłych – rekomendacje Polskich Ekspertów. Aktualizacja zaleceń: Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci, młodzieży – rekomendacje Polskich Ekspertów. Nowa Stomatol 2022, 27(2); 35-59, doi: https://doi.org/10.25121/NS.2022.27.2.35
- Delimont N.M., Carlson B.N. Prevention of dental caries by grape seed extract supplementation: A systematic review. Nutrition and Health. 2020;26(1):43-52. doi:10.1177/0260106019887890
- Szkaradkiewicz-Karpińska A.K., Przybyłek I. Probiotyki w stomatologii. Hygeia Public Health 2018, 53(3): 262-268
