2024-01-04
Afty u dzieci i dorosłych - przyczyny, objawy, leczenie
Afty to powszechnie występujące zmiany w obrębie jamy ustnej. Często są źródłem bólu i dyskomfortu. Jakie są przyczyny i objawy aft? Jak skutecznie wyleczyć afty i jak zapobiegać ich nawracaniu?
Polecane produkty
Spis treści:
- Czym jest afta?
- Przyczyny powstawania aft
- Rodzaje i objawy aft u dzieci i dorosłych
- Afty - leczenie
- Zapobieganie aftom
Czym jest afta?
Afty w jamie ustnej to dość charakterystyczne zmiany, które pojawiają się najczęściej na wewnętrznej części policzków, błonie śluzowej warg, a rzadziej również pod językiem i na tylnej ścianie gardła. Afty u niemowląt, starszych dzieci lub osób dorosłych nie są zakaźne. Nie można się więc nimi zarazić od osoby, u której one występują.
Afty dotykają do 25% populacji. Odsetek nawrotów jest stosunkowo wysoki, ponieważ wynosi nawet do 50%. Z problemem nawracających aft częściej zmagają się kobiety. Mówimy wówczas o nawracającym aftowym zapaleniu jamy ustnej (RAS - Recurrent Aphthous Stomatitis). O ile afty występujące od czasu do czasu zazwyczaj mają niegroźną przyczynę i mogą być leczone samodzielnie, o tyle afty które często nawracają mogą wymagać szerszej diagnostyki. Czasami bowiem świadczą o rozwoju poważniejszego schorzenia.
Przyczyny powstawania aft
Dlaczego pojawiają się afty? Jak powstają afty? Przyczyny występowania aft nie zostały dokładnie wyjaśnione. Główną rolę w rozwoju tych zmian pełnią najprawdopodobniej zaburzenia pracy układu odpornościowego oraz predyspozycje genetyczne. Jeden z rodzajów białych krwinek (limfocyty) zaczyna naciekać nabłonek wyścielający jamę ustną. Pojawia się obrzęk. Komórki nabłonka ulegają uszkodzeniu. Dochodzi do rozwoju stanu zapalnego naczyń. W wyniku zachodzących w obrębie nabłonka zmian pojawia się owrzodzenie. Wśród osób których dotyczy nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej, u 24-46% z nich stwierdza się obciążenie rodzinne. Pacjenci u których w rodzinie występuje skłonność do rozwoju aft, zazwyczaj zmagają się z aftami o cięższym przebiegu.
Na rozwój aft w jamie ustnej wpływać może wiele czynników:
- mechaniczne urazy w obrębie jamy ustnej - zbyt mocne szczotkowanie zębów, korzystanie ze szczoteczki o zbyt twardym włosiu, przygryzienie policzka lub błony śluzowej wargi, skaleczenie śluzówki podczas jedzenia, uszkodzenie wywołane aparatem ortodontycznym lub protezą zębową, zabiegi stomatologiczne - to jeden z najczęstszych czynników przyczyniających się do powstawania aft,
- zmiany hormonalne - część kobiet zauważa związek między występowaniem aft a momentem cyklu menstruacyjnego. U kobiet z nawracającymi aftami, problem ten zazwyczaj ulega znaczącemu zmniejszeniu w okresie ciąży,
- niektóre leki, np. antybiotyki przyjmowane długotrwale,
- alergie pokarmowe,
- niedobory żywieniowe - niedobór żelaza, a także witamin z grupy B (B1, B2, B6, B12) może przyczyniać się do rozwoju aft,
- stres,
- przewlekłe zmęczenie, osłabienie, spadek odporności.
Co ciekawe, afty rzadziej występują u osób palących papierosy. Uważa się, że może wynikać to z nasilonego rogowacenia błony śluzowej jamy ustnej u palaczy, co skutkuje jej mniejszą podatnością na rozwój aft.
Afty - przyczyny nawracających zmian mogą być poważniejsze. Częste pojawianie się aft może bowiem świadczyć o poważniejszej chorobie, takiej jak chociażby nieswoiste zapalenie jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), celiakia, toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Behçeta. Dlatego właśnie przy nawracających aftach konieczne jest udanie się do lekarza, który w razie potrzeby zleci odpowiednie badania. Do lekarza warto zgłosić się również wtedy, gdy afta mimo leczenia nie ustępuje po 3 tygodniach lub zajmuje dużą powierzchnię błony śluzowej.
Rodzaje oraz objawy aft u dzieci i dorosłych
Rodzaje aft - jak można rozpoznać te zmiany? Wyróżniamy 3 główne rodzaje aft:
- afty małe - występują najczęściej. Mają one postać niewielkich (zazwyczaj 3-5 mm średnicy), okrągłych owrzodzeń lub nadżerek. Otoczone są żywoczerwoną śluzówką. Mała afta na języku lub błonie śluzowej policzka jest zazwyczaj bolesna. Afty małe mogą występować pojedynczo lub w większych skupiskach. Inne określenie na afty małe to afty Mikulicza. Goją się w ciągu kilku dni (do 2 tygodni), nie pozostawiając blizn,
- afty duże - pojawiają się rzadziej. Ich średnica jest większa - może przekraczać 1 cm. Zmiany te są głębsze. Afty duże są przyczyną znacznego dyskomfortu pacjenta. Goją się dłużej niż afty małe i mogą pozostawiać po sobie blizny. Afty duże określane są też jako afty Suttona,
- afty opryszczkowe - również występują stosunkowo rzadko (ok. 10% wszystkich przypadków nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej). Są bardzo drobne i jednocześnie bardzo liczne. Ich średnica zazwyczaj nie przekracza 1-2 mm, a liczebność może sięgać kilkudziesięciu zmian. Afty opryszczkowe często występują na dziąśle i podniebieniu twardym. Czas gojenia, podobnie jak w przypadku aft małych, wynosi nie więcej niż 2-3 tygodnie. Afty opryszczkowe nie pozostawiają po sobie blizn.
Afty u niemowląt są czasami mylone przez rodziców z pleśniawkami. Warto wiedzieć, że pleśniawki są białawymi nalotami, przez niektórych porównywanymi do zsiadłego mleka. Mają one nieregularny kształt i mogą mieć różną wielkość. W przeciwieństwie do aft, pleśniawki są bezbolesne. Zazwyczaj lokalizują się na języku lub wewnętrznej części policzków. Pleśniawki wynikają z nadmiernego rozwoju drożdżaków z rodzaju Candida. Mają więc inną przyczynę i wymagają odmiennego leczenia.
Afty - leczenie
Leczenie aft może przyspieszać ustąpienie zmian, a także odczuwalnie złagodzić ból i dyskomfort. W przypadku występowania aft u dzieci można sięgnąć po lek z benzydaminą (np. spray Hascosept). Benzydamina działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Ogranicza stan zapalny jamy ustnej, a dodatkowo miejscowo znieczula. Szybko przyniesie ulgę w bólu. Leki z beznydaminą w spray'u mogą być bezpiecznie stosowane nawet u małych dzieci. Dawkowanie u najmłodszych pacjentów dostosowuje się do masy ciała, a u starszych - do wieku.
Znieczulające działanie posiada też benzokaina. Przykładowy lek na afty z tą substancją to Dentosept A. Zawiera on również wyciągi roślinne, wykazujące właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i ściągające. Dentosept A ma postać płynu, który nakłada się miejscowo na aftę przy pomocy patyczka higienicznego lub dołączonego do opakowania aplikatora. Może być stosowany u osób powyżej 12. roku życia.
Aby złagodzić odczuwany przy aftach ból można też sięgnąć po preparat z chlorheksydyną, np. Elugel. Żel tworzy barierę ochronną w miejscu podania. Chlorheksydyna działa przeciwbakteryjnie. Nie udowodniono jednak, aby związek ten przyspieszał gojenie się aft. Potwierdzono jednak złagodzenie bólu. Elugel najczęściej zaleca się osobom dorosłym oraz dzieciom powyżej 6. roku życia. Już powyżej 3. roku życia można natomiast aplikować na aftę Sachol. Obecne w nim składniki działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo.
Wspomagająco w leczeniu aft, w tym również w leczeniu nawracających aft, wykorzystuje się preparaty ze srebrem. Srebro jest znane z właściwości przeciwbakteryjnych. Można je znaleźć m. in. w żelu Nanobiotic Med Silver Dziąsła i Afty oraz w żelu Aftargent Nano. Nanobiotic po aplikacji na zmianę tworzy na jej powierzchni żelowy opatrunek, który wspomaga gojenie się afty i ogranicza jej kontakt z czynnikami zewnętrznymi, które mogą zaburzać ten proces. Żel skutecznie wspomaga leczenie małych aft i poprawia komfort pacjenta. Zwolennicy naturalnych, roślinnych preparatów mogą sięgnąć też po Dentosept PEN Ulga w bólu. Ma on wygodny aplikator, którym można precyzyjnie nanieść żel na aftę. Można go stosować już od ukończenia 2. roku życia.
Aplikując miejscowo żel na zmianę w obrębie jamy ustnej warto pamiętać, aby powstrzymać się od jedzenia i picia przynajmniej na 15-20 minut (najlepiej 30 minut). Zapewni to dłuższy kontakt substancji aktywnych ze zmianą i korzystnie wpłynie na efektywność leczenia.
Afty u niemowląt i małych dzieci mogą być przyczyną ograniczenia spożycia jedzenia. Dzieci zmagające się z bólem w obrębie jamy ustnej, który dodatkowo może ulec nasileniu podczas jedzenia, mniej chętnie sięgają po pokarm. Dlatego u najmłodszych należy mieć na uwadze ryzyko wystąpienia niedożywienia, które u niemowląt rozwija się znacznie szybciej niż u dorosłych o znacząco większej powierzchni ciała. Leczenie aft u niemowląt zaleca się przeprowadzać pod kontrolą lekarza.
Zapobieganie aftom
Nawracające afty u dorosłych i dzieci wymagają wdrożenia odpowiedniej profilaktyki, która zmniejsza ryzyko ponownego pojawienia się tych zmian. Istotne jest unikanie czynników wywołujących afty. Warto zwrócić uwagę na codzienną pielęgnację jamy ustnej - czy odpowiednio szczotkujemy zęby, czy nie wywieramy zbyt dużego nacisku na dziąsła. Ważne jest też noszenie dobrze dopasowanego aparatu ortodontycznego lub protezy zębowej. Jeśli nie przylegają one odpowiednio ściśle do dziąseł, zwiększa się ich ruchomość, a przez to rośnie ryzyko uszkodzenia śluzówki i rozwoju stanu zapalnego. Konieczne są tez regularne wizyty u stomatologa. U osób z nawracającymi aftami pomocne może być też unikanie spożywania twardych lub pikantnych bądź kwaśnych pokarmów. Zalecane jest też prowadzenie zdrowego stylu życia oraz znalezienie metod pomagających ograniczać poziom odczuwanego stresu i napięcia. Ze względu na większe ryzyko wystąpienia aft przy niedoborach żelaza i witamin z grupy B, warto także zwrócić uwagę na odpowiednią podaż tych składników z pożywieniem, a w razie potrzeby, w celu uzupełnienia o nie diety, można sięgnąć po suplementy.
Afty to częste zmiany, który mogą pojawić się w każdym wieku. Zazwyczaj jednak po raz pierwszy rozwijają się w wieku nastoletnim oraz u młodych dorosłych. Choć są niezakaźne i ustępują nawet bez wprowadzenia leczenia, są jednocześnie bolesne i powodują znaczny dyskomfort. Aplikowanie na zmianę znieczulającego żelu lub preparatu wspomagającego gojenie zmniejszy nieprzyjemne dolegliwości oraz poprawi samopoczucie pacjenta.
Bibliografia:
- Plewa M.C., Chatterjee K. Recurrent Aphthous Stomatitis. [Updated 2023 Nov 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431059
- Tarakji B., Gazal G., Al-Maweri S.A., Azzeghaiby S.N., Alaizari N. Guideline for the diagnosis and treatment of recurrent aphthous stomatitis for dental practitioners. J Int Oral Health. 2015 May;7(5):74-80. PMID: 26028911; PMCID: PMC4441245
- Riera Matute G., Riera Alonso E. La aftosis oral recurrente en Reumatología. Reumatol Clin. 2011. doi:10.1016/j.reuma.2011.05.003
